Kostrzyńskie Stare Miasto jest nie tylko bastionem historii, ale i przyrody. Przez kilkadziesiąt powojennych lat natura niepodzielnie rządziła tym zakątkiem Kostrzyna. W ostatnim czasie człowiek coraz intensywniej pojawia się na tym ruinnym obszarze, jednakże dzieli swój pobyt tutaj z przedstawicielami nie tylko flory, ale i fauny.

Kolejny z filmowych wieczorów z historią za nami. Tym razem na „warsztat” wzięliśmy tematykę Powstania Styczniowego, a przyczynkiem był film "Szwadron" w reżyserii Juliusza Machulskiego z 1992 roku. Przed projekcją krótkie słowo wstępne wygłosił muzealny edukator Jerzy Dreger.

Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna „Lotur jest stowarzyszeniem zrzeszającym 40 podmiotów funkcjonujących na terenie województwa w branży turystycznej. Są to zarówno usługodawcy (obiekty hotelarskie, gastronomiczne itp.), ale również samorządy, inne stowarzyszenia i osoby fizyczne. Od 3 lat do stowarzyszenia należy również Muzeum Twierdzy Kostrzyn.

W kwietniu br. rozpoczęliśmy we współpracy z kostrzyńskim Kinem za rogiem cykl projekcji filmów historycznych dla upamiętnienia setnej rocznicy odzyskania niepodległości naszej Ojczyzny. Pierwszym seansem była opowieść o Janie Karskim. Przed nami kolejny seans z tej serii.

Tegoroczna Noc Muzeów nawiązywała tematycznie do wydarzeń z końca II WŚ i udziału armii czerwonej w walkach w 1945 r. Przyczynkiem do tego był temat wystawy czasowej otwartej tego dnia (12.05.) w siedzibie Muzeum Twierdzy „Między wojną a pokojem” (o wystawie piszemy w innym miejscu). Po otwarciu wystawy zwiedzający udali się na teren Starego Miasta.

Ok. 70 osób przybyło w sobotni wieczór 12.05. br. na otwarcie wystawy w siedzibie Muzeum Twierdzy Kostrzyn pt. „Między wojną a pokojem”. Jest to wystawa, która powstała we współpracy naszej instytucji z Niemiecko-Rosyjskim Muzeum Berlin-Karlshorst i Muzeum Wzgórz Seelowskich, i która prezentuje głównie przedmioty pozostawione bądź zagubione przez żołnierzy armii czerwonej w okopach i ziemiankach brandenburskich lasów w okresie między zakończeniem działań wojennych, a powrotem do Związku Radzieckiego.

Długi weekend za nami. Pracownicy Muzeum Twierdzy Kostrzyn pracowali przez wszystkie dni ubiegłego tygodnia. Wprawdzie ekspozycja muzealna w Bastionie Filip była nieczynna 3 maja, ale tego dnia byliśmy obecni w Parku Miejskim, gdzie zorganizowana została kostrzyńska majówka rodzinna.

Niemalże pod samą wieżą ciśnień znajdowała się zajezdnia tramwajowa. Obok niej znajdowała się również zajezdnia dla autobusów miejskiej komunikacji. Po obu stronach wieży znajdowały się place targowe. Koński Targ (Pferde Markt) znajdował się przy Seidelstrasse (obecnie ul. Mickiewicza). Na południe od wieży, (obecnie Plac Wojska Polskiego) znajdował się zwyczajny targ. Teren wewnątrz kwartału zajęty był głównie przez zabudowę magazynowo–warsztatową użytku prywatnego. Znajdowała się tam min. fabryka papy.  Na wschód od wieży znajdowała i znajduje się szkoła. Niegdyś była to Mädchenvolksschule – odpowiednik szkoły podstawowej dla dziewcząt, obecnie SP nr 1, do niedawna Gimnazjum nr 1).

Zdj. lotnicze z około 1935 roku ukazujące rejon obecnej ul. Gorzowskiej, Osiedla C, ul. Kościuszki i ul. Mickiewicza z widocznymi koszarami, za nimi szkoła, targ. W lewym górnym rogu słabo widoczny fragment wieży ciśnień. Przy ulicy Kościuszki, na lewo od widocznej obok szkoły willi, stanęła niedługo potem synagoga. Spłonęła w 1938 roku, w czasie tzw. „nocy kryształowej”. Dobrze widoczna obecna Szkoła Podstawowa nr 1 oraz budynki które stoją do dziś wzdłuż ulicy Adama Mickiewicza.

Ulica Osiedlowa oraz ulica Krótka są ulicami przebitymi wtórnie, przez wcześniej zwarte bloki zabudowy.  Teren obecnego Osiedla B zajęty był niegdyś przez zabudowę mieszkaniową, ciągnącą się wzdłuż obecnej ulicy Mikołaja Kopernika. Teren Osiedla C w większości był niegdyś zajęty przez kompleks koszar 48. Pułku Piechoty ustawionych frontem przy ulicy Gorzowskiej. W ich skład wchodził szereg budynków koszarowych, magazynowych, warsztatowych, garażowych. Po pierwszej wojnie światowej, w ramach akcji rozbrojeniowej jednostkę zlikwidowano, a jej budynek został zajęty przez najrozmaitsze urzędy państwowe min. odpowiednik dzisiejszego Urzędu Skarbowego. Przy ob. ul. Kościuszki znajdowało się Kasyno Oficerskie tej jednostki. Na południe od niego, od rogu ulic Gorzowskiej i  Mikołaja Kopernika rozciągał się rozległy kompleks Browaru Felixa Graula. Nieco dalej, do ob. ul. Kościuszki ciągnęła się zabudowa gł. mieszkaniowa.

Zdj. dawnych koszar 48. Pułku Piechoty wraz z browarem Felixa Graula. Skrzyżowanie ulic Gorzowskiej i Mikołaja Kopernika.

Teren obecnego Osiedla Słowiańskiego był zajęty przez zabudowę różnego typu. O strony ul. Sikorskiego dominowała zabudowa mieszkaniowa i lokalowo – użytkowa.

Widokówka ukazująca widok z wieży ciśnień na obecne Osiedle Słowiańskie. Widoczny zjazd do zajezdni tramwajowej znajdującej się pod wieżą. Po lewej stronie widoczny targ – obecnie Plac Wojska Polskiego. Dobrze widoczna zabudowa przylegająca do obecnej ul. Sikorskiego. Dominują budynki jedno lub dwukondygnacyjne. Widoczna w tle wieża, to dawny Kościół Pokoju, dziś nieistniejący.

Zdjęcie lotnicze z lat trzydziestych wykonane znad wieży ciśnień. Widoczny jest fragment zabudowy Os. Słowiańskiego. Widoczny też jest targ, ob. Plac Wojska Polskiego. Ulica Piastowska została przebita na wprost z ulicy Kopernika zmieniając zupełnie układ urbanistyczny. Dobrze widoczna jest niska, lecz stosunkowo zwarta zabudowa przy ob. ulicy Sikorskiego.

Na terenie obecnej siedziby Parku Narodowego „Ujście Warty” znajdowała się niegdyś przepompownia wody (niem. Schöpfwerk). Jej zadaniem było regulowanie poziomu wody na terenie polderów w jej pobliżu poprzez przepompowywanie wody z „zawala” do obwałowanego głównego zbiornika.

Fragment planu z lat czterdziestych z zaznaczoną lokalizacją przepompowni wody – Schöpfwerk.

Obiekt został najprawdopodobniej wzniesiony w tym samym czasie, co inne przepompownie tego typu w okolicach Kostrzyna (Słońsk 1910, Warniki 1911). Niestety, trudno odnaleźć jakiekolwiek fotografie tej przepompowni z lat przedwojennych. Możemy przypuszczać, że obiekt był zbliżony architektonicznie do pompowni funkcjonujących do dzisiaj, które możemy podziwiać w stanie niemal naruszonym.

Przepompownia Warniki – fot. R. Skałba

Obiekt jest natomiast dobrze widoczny na zdjęciach lotniczych wykonanych od lutego do kwietnia 1945 roku. W czasie walk o Kostrzyn w lutym 1945 roku batalion z sowieckiej 416. Dywizji Strzeleckiej przy wsparciu czterech pojazdów pancernych próbował zdobyć i utrzymać przepompownię jako punkt wypadowy na Stare Miasto. Przepompownię zdobyto, jednakże załoga niemiecka zdołała kontratakiem odrzucić wojska sowieckie. Następnie metodycznie i zapobiegawczo artyleria obrońców zniszczyła ten obiekt. Obrońcom brakowało sił do jego utrzymania. Nie można było też pozwolić by stał się podstawą wyjściową do dalszych ataków.

Przepompownia na zdjęciu lotniczym z 7 lutego 1945 roku.

Po wojnie odbudowana funkcjonowała jakiś czas. Obok wzniesiono nową przepompownię. Obecnie wznoszące się w tym miejscu budynki siedziby Parku Narodowego są obiektami zupełnie nowymi.

Stalag III C – obóz główny znajdował się w dzisiejszych Drzewicach, niegdyś Alt Drewitz. Stalag istniał od września 1939 roku do 31 stycznia 1945, kiedy to został zajęty przez wojska radzieckie.  Obóz posiadał ponad 30 filii. Zlokalizowane one były na terenie odpowiadającym rozpiętością niemalże dawnemu województwu gorzowskiemu. Po terenie rozsiana była sieć mniejszych obozów podporządkowanych administracyjnie Stalagowi III C i będącymi jego częściami. Transportowano do nich jeńców z obozu głównego i wykorzystywano do niewolniczej pracy.

Plansza znajdująca się w Izbie Pamięci Stalagu IIIC w Szkole Podstawowej nr 3

Część podobozów była zlokalizowana w Kostrzynie i okolicach .Podobozy te obsługiwały zakłady przemysłowe na terenie Kostrzyna. Szczególnie istotne było wykorzystanie ich niewolniczej pracy na potrzeby produkcji zbrojeniowej. Chodzi tutaj szczególnie o tzw. „obóz leśny” („Waldlager”). Wiadomo, że jeńcy byli również kierowani do pracy w rolnictwie w okolicznych miejscowościach.

Zdjęcie ukazujące jeńców na terenie miejsca pracy – gospodarstwa rolnego.

Jeńcy byli organizowani w Arbeitskommando – komanda pracy i rozsyłani do konkretnych zakładów pracy. Kilkuosobowe komanda bywały częstym zjawiskiem w gospodarstwach rolnych. Praktycznie każdy większy zakład otrzymywał przydział jeńców w celu zwiększenia produkcji. Na terenie samego Kostrzyna wiemy z pewnością o obozie niedaleko obecnych zakładów Arctic Paper. Pomniejsze istniały zapewne w okolicach młyna na Osiedlu Leśnym i większych zakładów. Jeńców wykorzystywanych w zakładach „Celulozy” upamiętnia tablica przytwierdzona do muru zakładu.