"Przedstawiamy Państwu poszerzone wersje referatów wygłoszonych 11 września 2011 roku na sesji historycznej w ramach XII Dni Twierdzy Kostrzyn. Są one efektem badań ludzi różnych profesji, hobbystów, regionalistów, nie tylko zawodowych historyków.

Historię, a w szczególności tę historię "małą", historię lokalną, należy odkrywać. Dlaczego? Bo jak podkreślał Cyceron, historia jest "świadkiem czasu, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia, zwiastunką przyszłości". Historyczny Kostrzyn dużo nam mówi nie tylko o czasie obecnym, ale również o przyszłości".

Słowo wstępne

Józef Piątkowski
PRO MEMORIA. WŁODZIMIERZ CZAJKOWSKI (1935-2012) "BURMISTRZ STAREGO MIASTA"

Krzysztof Socha
PRADZIEJOWA NEKROPOLA W TWIERDZY KOSTRZYN

Józef Piątkowski
DZIEJE DRZEWIC 1262 - 2012

Józef Piątkowski
S T A L A G  III C   A L T  D R E W I T Z  ( Stalag  3 C ) -  OBÓZ JEŃCÓW WOJENNYCH STARE DRZEWICE

Mirosław Korecki
JAN Z KOSTRZYNA I JEGO MONETA NOWOMARCHIJSKA. KATALOG

THE CASE OF THE UNHAPPY PEOPLE OF CUSTRIN. DER FALL DER UNGLÜCKLICHEN MENSCHEN VON CÜSTRIN übersetzt aus dem Englischen von Ralf Brockhaus und Andreas Barner, Strausberg. Tekst był przedstawiony w języku polskim na sesji (i w książce) w 2008 roku

Horst Herrmann
EIN DENKMAL FÜR"FRIEDRICH DEN GROSSEN". (WIERSZ)

Andy Steinhauf
WSPÓLNOTY RELIGIJNE W KOSTRZYNIE - CZĘŚĆ 1

Andrzej Chmielewski
KOSTRZYN NAD ODRĄ NA STARYCH POCZTÓWKACH

Aleksander Orłow
ŻYDZI W KOSTRZYNIE NAD ODRĄ. CMENTARZ ŻYDOWSKI Z DOMEM PRZEDPOGRZEBOWYM

Klaus Thiel
DWIE MOŻLIWOŚCI

Andrzej Chmielewski
Franciszek Kujawski: PIERWSZY POSTERUNEK SŁUŻBY OCHRONY KOLEI W KOSTRZYNIE NAD ODRĄ (WSPOMNIENIA)

Alicja Urszula Maria Kłaptocz
"KOSTRZYN  NA  KÓŁKACH"

Bartłomiej Suski
ZAPOMNIANE CMENTARZE RADZIECKIE

Ks. dr hab. Robert Romuald Kufel
KOŚCIOŁY KOSTRZYNA I OKOLIC W ZBIORACH FOTOGRAFII ARCHIWUM DIECEZJALNEGO W ZIELONEJ GÓRZE

Rosemarie Koschny
DWADZIEŚCIA LAT KÜSTRIN-KIETZ. POWRÓT DO KORZENI I STAREJ NAZWY

Bartłomiej Suski
HISTORIA JEDNEGO POMNIKA

"Referaty zawarte w tym zbiorze zostaną wygłoszone 29 sierpnia 2004 roku podczas sesji historycznej zorganizowanej w ramach V DNI Twierdzy w bastionie Filip na kostrzyńskim Starym Mieście. Uczestnicy konferencji reprezentują różne środowiska: teksty wygłoszą zarówno doświadczeni uniwersyteccy wykładowcy, początkujący naukowcy, jak i pasjonaci zajmujący się historią Kostrzyna w ramach swojego hobby. W publikacji czytelnik znajdzie także teksty niemieckich autorów udostępnione dzięki uprzejmości Martina Rogge z Verein fur die Geschichte Kustrins e.V. z Kustrin-Kietz. Zapraszamy do lektury":

"Jubileusz 775-lecia miasta i twierdzy stał się doskonałą okazją do wznowienia książki poświęconej kostrzyńskiej starówce. Od chwili pierwszego wydania mojego "Spaceru po Starym Kostrzynie" minęło wiele lat. Przez ten czas prowadziłem dalsze studia nad źródłami dotyczącymi historii tego niezwykłego miasta. Moje badania przyniosły bardzo ciekawe i niezwykłe efekty w postaci niespotykanych dotąd informacji, które wielokrotnie weryfikowałem, by przedstawić je czytelnikom w najwiarygodniejszej formie. Niniejszym mam wielką przyjemność przekazać w Państwa ręce rozszerzone wydanie "przewodnika po Starym Kostrzynie" - publikacji wzbogaconej o nieznane dotąd informacje, które uzyskałem dzięki kwerendzie wielu dalszych publikacji.

Nieistniejące już dzisiaj kostrzyńskie Stare Miasto-Twierdza w ciągu ostatnich lat zmieniło swoje oblicze. Stało się to dzięki organizowanym tu od 2000 roku "Dniom Twierdzy", które zainicjował Pan Ryszard Skałba. Została też opracowana "Wirtualna rekonstrukcja twierdzy i Starego Miasta w Kostrzynie nad Odrą". Władze miasta przygotowały następne plany zagospodarowania przestrzennego, co pozwoliło na powstanie pierwszych budynków w tej części starówki. Główny projekt odbudowy nosi tytuł "Twierdza Kostrzyn 2015. Transgraniczne studium rewitalizacji Starego Miasta w Kostrzynie nad Odrą" zakłada powstanie nowej zabudowy miejskiej oraz konserwację i rewitalizację obiektów fortyfikacyjnych. W zakresie realizacji projektu przewidziano wybudowanie 550-750 mieszkań dla około 2500 mieszkańców. Zostały też wyodrębnione kwartały, które nawiązywać będą do historycznej zabudowy. Rozpoczęto rewaloryzację fortyfikacji(...).
Pragnę, aby zwiedzający dzisiejsze ruiny i spacerując po wysokich kostrzyńskich wałach, chociaż przez chwilę, oczami wyobraźni, ujrzeli Stary Kostrzyn takim jakim był on w czasach świetności. By zagłębiając się w puste uliczki i stojąc nad nieistniejącymi gmachami i budynkami, ujrzeli książęce, królewskie i cesarskie karoce. Stali się świadkami turniejów rycerskich, parad i hołdów. Każdy z Państwa powinien też usłyszeć hejnał miasta, turkot dorożek, nawoływania mieszkańców, skrzypienie tramwajów. By w spiętrzonych i zarośniętych gruzach dostrzegli czyjeś rodzinne domy - świat pełen życia, namiętności i nadzieji. Chciałem przekazać atmosferę w jakiej przyszło żyć kostrzynianinom na przestrzenii wieków. Dlatego, mając nadzieję, że będzie to celowe, zamieściłem w Przewodniku liczne dygresje, opowieści i ciekawostki z różnych epok w dziejach miasta.(...)

Mam nadzieję, że wznowiony Przewodnik i zawarte w nim informacje będą ciekawym i użytecznym dodatkiem do spacerów po Starym Mieście, a zamieszczone dodatkowo plany (przestrzenny i schematyczny) pozwolą na zorientowanie się w topografii istniejącego niegdyś miasta. W tym ostatnim pomocna powinna być także warstwa ikonograficzna." - Józef Piątkowski ze wstępu do książki

Autorka, Dominika Piotrowska tak pisze o książce: "Celem pracy jest nakreślenie historii zamku w Kostrzynie na tle wydarzeń historycznych obszaru Nowej Marchii oraz samego Kostrzyna - miasta leżącego u ujścia Warty do Odry. Dzieje zamku przedstawione będą od średniowiecza do momentu wyburzenia ruin w drugiej połowie XX wieku. Szczególnie uwaga zostanie skupiona na szesnastowiecznej przebudowie rezydencji, jej formach architektonicznych i detalu (portale i obramienia okienne). W dużej mierze będzie to próba rekonstrukcji budowli renesansowej, która była następnie wielokrotnie przebudowywana. Największy problem stanowi to, że nie zachowała się ona do dnia dzisiejszego. W dalszej części pracy podjęto próbę rozwiązania problemu autorstwa zamku oraz portali (co nie zostało jeszcze ostatecznie rozstrzygnięte). Przedstawione zostaną analogie w zakresie architektury i wystroju rzeźbiarskiego (budowle leżące na terenie dzisiejszych Niemiec oraz na Dolnym Śląsku). Kolejnym etapem będzie poruszenie problematyki treści i funkcji ideowych budowli wraz z detalem architektonicznym, jak również próba oceny znaczenia zamku jako rezydencji margrabiego Jana. Kolejne rozdziały odpowiedzą na pytanie, jakie cele chciał osiągnąć władca poprzez rozbudowę miasta i zamku, ponadto jaka była symbolika charakterystycznych detali architektonicznych i dekoracji malarskiej elewacji. Realizację tematu niniejszej ksiązki utrudniał fakt, że zachowały się jedynie fundamenty zamku oraz fragmenty jednego z portali. Materiał ikonograficzny i opisy w literaturze stanowiły główną bazę źródłową niniejszej pracy. Należy stwierdzić, iż informacje zawarte w tychże źródłach i literaturze przedmiotu są często nieścisłe i sprzeczne ze sobą."

Oto co napisał do nas jeden z czytelników: Kiedy pierwszy raz wziąłem do ręki tą książkę byłem pełen obaw. Bałem się, że będzie to kolejna komercyjna produkcja nastawiona na zysk. A jednak okazało się, że książka jest wybitna pośród innych z słowem-kluczem Kostrzyn nad Odrą w tytule. Co jest w niej takiego szczególnego? Praktycznie wszystko, ale zacznijmy od początku... Format B5, miękka oprawa, zero koloru. Co to ma być, pomyślałem w pierwszej chwili. Ale już po przekartkowaniu zrozumiałem ideę takiego rozwiązania, a po przeczytaniu książki obraz całości stał się bardzo klarowny. Zarówno format jak i miękkość okładki jest zaletą w tym przypadku. Treść tego plastycznego obrazu wręcz skłania do wzięcia jej "na miasto" do przysiędnięcia na ławeczce i uważnego czytania słów, wpatrując się jednocześnie w otoczenie. Nawet czytelnik o małej wyobraźni dostrzeże różnice w dawnym i "nowym" Kostrzynie nad Odrą dzięki sugestywnym zdjęciom przedstawiającym przeszłość i teraźniejszość. I właśnie tutaj jawi się geniusz czarno-białej konwencji tej książki, bo przecież wspomnienia są szare, zatarte przez czas, całkiem jak graficzna otoczka barwnych słów autorki. Sama historia zawarta w tej książce jest ona opowiedziana z lekkością stylu, którego nie powstydziłby się żaden ze znanych autorów powieści. Forma reportażowa jest tutaj bardzo wskazana i sugestywnie podkreśla obraz jaki jawił się autorce, pozwalając jednocześnie cofnąć się wraz z nią w lata 40. ubiegłego stulecia. Przeplatanie wspomnień z rysem historycznym uzupełnia cała historię tworząc pełny obraz całości nawet osobom nie znającym dotychczas historii miasta. Początkowo obawiałem się, czy taka mieszanka nie będzie ciężkostrawna i czy tło historyczne jest tu wogóle potrzebne, ale autorka zrobiła to w taki sposób, że czytelnik chłonie dosłownie treść i zapewniam, że nie oderwie się od niej przed końcem. Pisarka potrafi po prostu przelać swoje uczucia na papier, przez co niejednokrotnie czytelnik zaczyna czuć klimat tamtych dni. Na zakończenie swojej przydługiej recenzji chciałbym wyrazić żal, że autorka skupia się na Nowym Mieście, ale być może taki był zamiar autorki. Być może także Muzeum Twierdzy wraz z Panią Kłaptocz planują wydanie oddzielnej książki dotyczącej samego Starego Miasta? Jeśli tak to czekam z niecierpliwością i mam nadzieję że będzie równie poruszająca i wciągająca jak to Dzieło.

"Muzeum Twierdzy Kostrzyn nad Odrą ma zaszczyt przedstawić Państwu drugą część zainaugurowanej w minionym 2009 roku serii wydawniczej, obejmująca okres dziejów miasta i twierdzy Kostrzyn od połowy XVIII po połowę XIX stulecia. Okres ten obfitował w dramatyczne zmiany. W 1758 r. (w czasie wojny siedmioletniej) miasto niemal w całości spłonęło wskutek zbombardowania twierdzy przez wojska rosyjskie. W latach 1806-1814 warownię okupowały wojska napoleońskie, przy czym pod koniec tego okresu była ona przez cały rok blokowana przez wojska zwycięskiej koalicji antynapoleońskiej, ulegając po raz kolejny dewastacji i wyludnieniu. Wydarzenia te odbiły się negatywnie na ekonomicznym rozwoju i politycznym znaczeniu nadodrzańskiej twierdzy. Po pożarze w 1758 r. Kostrzyn wprawdzie odbudowywano, ale w okresie francuskiej okupacji utracił on status stolicy Nowej Marchii. Po ponownej dewastacji miasta potrzebowało ono kolejnego ćwierćwiecza, by w ogóle powrócić do stanu z końca poprzedniego stulecia. Odtąd rozwijać się miało w cieniu twierdzy, której rozbudowa wywarła głęboki wpływ na jego kształt przestrzenny - największa dzielnica Kostrzyna uległa w 1813 r. kompletnemu zniszczeniu, a przeniesiona w nowe miejsce (współczesny Kostrzyn-Chyża) była już tylko swoim własnym cieniem. Przyszłość należeć miała za to do najmniej dotąd znaczącej części miasta (Przedmieścia Krótkiej Grobli), która z czasem rozrosła się we współczesne Nowe Miasto. Dzieje pruskiej twierdzy w traktowanym tutaj okresie odnotowują również kilka polskich epizodów: w latach 1810-1811 obsadził ją 5 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, a w roku 1848 osadzeni w niej powstańcy wielkopolscy wzniecili bunt, stłumiony przez mieszczan i garnizon. W tece zgromadzono reprodukcje wybranych planów, map i rycin pochodzących z Tajnego Archiwum Państwowego i Biblioteki Państwowej w Berlinie, Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorzowie Wlkp., naszego muzeum oraz prywatnego zbioru Pana Marcina Wichrowskiego. Opatrzył je krótkimi komentarzami dokumentalista muzeum Marcin Wichrowski. Uzupełnia je załącznik tekstowy, z krótkim zarysem dziejów miasta w rzeczonym okresie, okraszonym obszernymi wyjątkami z tekstów źródłowych. Ufamy, że wybrany materiał trafnie odmalowuje oblicze naszego miasta w tym niezbyt szczęśliwym okresie jego dziejów."

Dawno, dawno temu było sobie przepiękne miasto... Właściwie nie tak dawno, bo przecież w roku 1932, czyli raptem 80 lat temu, obchodziło 700lecie swego istnienia. Z tej okazji ukazał się piękny album, wydany przez młodego oficera garnizonu Ralfa Juona na zlecenie administracji miasta-twierdzy.

Nie mający litości bieg historii zmiótł tę książkę z powierzchni ziemi, dokładnie tak, ja uczynił to z dawnym Kostrzynem. Tylko nieliczne egzemplarze przetrwały kataklizm, jaki stał się udziałem miasta, i dzisiaj stanowią cenny i pożądany obiekt kolekcjonerski. Na bazie dwóch dość dobrze zachowanych egzemplarzy, z których jeden był troskliwie przechowywany przez byłego proboszcza kostrzyńskiej parafii katolickiej, a drugi został nabyty przez młodego kostrzynianina na aukcji internetowej, Muzeum Twierdzy Kostrzyn własnym sumptem wznowiło dzieło Juona. I nie jest to zwykły reprint historycznej i kultowej książki, lecz wersja dwujęzyczna, w której tekst polski jest wiernym przekładem niemieckiego oryginału. W ten sposób oddano swoisty hołd temu totalnie zniszczonemu miastu, którego urok nadal tkwi w zachowanych ruinach. Z pewnością nowe wydanie spodobałoby się zmarłemu przedwcześnie autorowi pierwowzoru, który przecież musiał być, jako syn urodzonego w Moskwie kompozytora, miłośnikiem sztuki i piękna.

Jesteśmy przekonani, że książka ta również w roku 2032, gdy miasto będzie świętować swoje 800lecie, będzie w centrum zainteresowania opinii publicznej. Podobnie jak miało to miejsce 6 grudnia 2012 r., gdy album został zaprezentowany w Kostrzyńskim Centrum Kultury.

Muzeum Twierdzy Kostrzyn gorąco poleca to wydawnictwo. Książka posiada twardą oprawę formatu A4, a na 104 stronach znajdziecie Państwo kilkaset czarno-białych fotografii miasta sprzed ponad 80 lat wraz z opisami prezentowanych miejsc i obiektów oraz rysem historycznym Kostrzyna. Wszystko oczywiście w dwóch wersjach językowych - polskiej i niemieckiej. Album doskonale nadaje się na prezent pod choinkę (i nie tylko), również dla znajomych i przyjaciół z Niemiec.

Sprzedaż książki w cenie 40,- zł prowadzona jest w siedzibie Muzeum w godzinach otwarcia biura. Tę pozycję powinien poznać każdy kostrzynianin, interesujący się historią miasta!

Od  Autorki  

Gdy 16  sierpnia 1947 roku znalazłam się w zrujnowanym wojną Kostrzynie, było tu pusto, ponuro, szaro i smutno. Ale już wtedy, dla wszystkich których los rzucił w to rumowisko, przystanią otuchy i nadziei był mały kościółek, wyremontowany zaledwie rok wcześniej ze zniszczeń wojennych rękami polskich kolejarzy i  żołnierzy. To w jego skromnych murach klękaliśmy przed umieszczonym nad ołtarzem obrazem z napisem "Jezu ufam Tobie", prosząc Boga o hart ducha, potrzebny do wytrwania w wyjątkowo trudnych kostrzyńskich warunkach.

Przez pierwsze lata po zakończeniu wojny, gdy cały kraj leczył wojenne rany, w Kostrzynie poza funkcjonowaniem stacji kolejowej i rozbiórką ruin, nic się właściwie nie działo. Miasto skazane było na nieistnienie. Szansę stworzyła dopiero decyzja rządu polskiego podjęta w 1956 roku o odbudowie zniszczonej   i zdewastowanej fabryki celulozy. Za sprawą fabryki remontowano niektóre nadające się do odbudowy domy mieszkalne, a pod koniec lat 50. minionego wieku rozpoczęto budowę nowych bloków mieszkalnych dla załogi fabryki. Miasto zaczęło się zaludniać, a warunki bytowe poprawiały się z roku na rok. Tylko odpowiedniego kościoła wciąż brakowało, gdyż ówczesne, niechętne Kościołowi władze, nie udzielały zezwolenia na lokalizację świątyni. O otrzymanie prawa do odbudowy ruiny "Friedenskirche" (Kościoła Pokoju) lub zezwolenia na budowę nowego kościoła  w tym mieście, zabiegali usilnie przez długi czas kolejni księża proboszczowie i osoby świeckie. Zgodę władz na budowę kościoła udało się uzyskać dopiero w pierwszej połowie ósmej dekady minionego stulecia. A potem nadszedł czas ogromnej pracy związanej z budową świątyni - w warunkach barier reglamentacyjnych, kryzysu i stanu wojennego.

Na przestrzeni wieloletniej działalności dziennikarza-amatora, poruszałam niejednokrotnie na łamach lokalnej (i nie tylko lokalnej) prasy tematy związane z życiem religijnym mieszkańców Kostrzyna, a ostatnio tematyka ta znalazła się także w rozdziałach  moich  książek "Kostrzyńskie Klimaty" i "Kostrzyńskie Dekady 1960-2010". Doszłam jednak do wniosku, że materiał  zawarty  w tych  opracowaniach należałoby poszerzyć i utworzyć samoistną pozycję, poświęconą w całości kostrzyńskim świątyniom. I tak powstawać zaczęła niniejsza książka.           

Pragnę podkreślić, że opracowanie które przekazuję do rąk Czytelnika, nie jest ani kroniką, ani monografią, a jedynie - podyktowaną potrzebą serca - opowieścią, wiodącą śladami dziejów i ścieżkami wspomnień.  Stąd pojawiają się w tekście także osobiste refleksje. Jako osoba  świecka, ale świadek wielu wydarzeń, starałam się szczególnie o zobrazowanie wysiłku, włożonego w ożywianie życia religijnego w zrujnowanym Kostrzynie  po drugiej wojnie światowej, ze szczególnym uwzględnieniem  trudu, jaki towarzyszył wznoszeniu  w naszym mieście pierwszego w Diecezji Gorzowskiej, budowanego po wojnie od podstaw, kościoła p.w. NMP Matki Kościoła, w kontekście klimatu, jaki tej inwestycji towarzyszył.

Czy i w jakim stopniu mi się to udało?  - ocena należy do Czytelnika.

Z nadzieją, że ta skromna książeczka spotka się z życzliwym przyjęciem i stanie się  przyczynkiem do utrwalania dziejów naszego miasta,
pozostaję z szacunkiem
Alicja Urszula Maria Kłaptocz

Uber den Autor:

1940 in Friesack im Havelland geboren, 1959 Abitur an der Goethe- Oberschule Nauen, Studium der Pharmazie an der Humboldt-Universität Berlin, 1964 Staatsexamen, verh. zwei Kinder, 1969 bis 1991 Leiter der Apotheke Bergholz-Rehbrücke bei Potsdam, 1991 Promotion an der Ernst- Moritz-Arndt-Universität Greifswald, 1991 bis 2000 Inhaber der Paulus- Apotheke Bergholz-Rehbrücke, 2000 bis 2003 Mitarbeiter der Landes- apothekerkammer Brandenburg,

Veróffentlichungen:

Die Potsdamer Apotheken, Ihre Geschichte von den Anfangen bis zum Preußenjahr 2001, 2004

Zur Historie der Apotheken des Landes Brandenburg von den Anfangen bis zur Gegenwart, Tetralogie, 2010

Apotheken, die keiner mehr kennt, Zur Historie der Apotheken in der Neumark und der östlichen Niederlausitz von den Anfangen bis 1945, 2010

Die "Kiistriner Heftchen" im Abo:

Ein Abo der unregelmaBig erscheinenden Reihe "Kustriner Heftchen" hat fur Sie die folgenden Vorteile:

• automatische Zusendung der aktuellsten Ausgabe
• keine Vorab-Abokosten, Sie zahlen nach Erhalt der jeweiligen Ausgabe auf Rechnung
• nur 1 Euro statt 2 Euro Versand innerhalb D