W Kostrzynie reprezentowane były przede wszystkim te branże produkcji przemysłowej, które służyły przetwórstwu płodów rolnych i drewna, poza tym stosunkowo nieliczne zakłady branży budowlanej, mechanicznej i metalowej - uwzględniamy oczywiście wyłącznie zakłady większe, produkujące nie tylko na potrzeby miasta, pomijamy za to liczne pomniejsze warsztaty, sklepy, przedstawicielstwa firm itp. Niestety nie mamy na razie danych o życiu gospodarczym miasta w okresie wojny, w szczególności nie wiemy, jak zmienił się profil produkcji znanych nam skądinąd fabryk w związku z ich przestawieniem na wojenny tor.
Ponieważ brak nam dokładniejszych danych o wykorzystywanych w poszczególnych zakładach czy warsztatach procesach technologicznych, za potencjalnie najpoważniejsze źródło zanieczyszczeń uznać nam wypada największe zakłady i instalacje skupione w sąsiedztwie Warty, tj. poczynając od zachodu:
- fabrykę celulozy, współcześnie na terenie Arctic Paper (za sprawą rozbudowy fabryki w okresie powojennym objęła ona również pas terenu przylegający od parku przy Kręgielni i portu, na którym zlokalizowane były pierwotnie zbiorniki paliwa oraz oczyszczalnia ścieków),
- fabrykę mąki kartoflanej (Norddeutsche Kartoffelmehlfabrik) w rejonie między linią kolejową na Berlin, ul. Niepodległości i Szwedzką,
Fot. Fabryka mąki kartoflanej
- zakłady impregnacji drewna (Rüttgers Werke A.G.) z przynależnym do nich rozległym składem podkładów kolejowych, rozciągające się na terenie MOSiR i dalej aż po brzeg Warty,
Fot. Fabryka mąki kartoflanej i zakłady Rüttgera
- miejską gazownię przy ul. Żeglarskiej,
- zakłady przetwórstwa drewna i wytwórnia silikatu (Lagardesmühlen) na południe od ul. Wyszyńskiego, między ul. Klonową i Dębową.
Poza tym po południowej stronie ul. Żeglarskiej rozlokowane było szereg pomniejszych warsztatów i fabryczek (m.in. małe tartaki względnie wytwórnie stolarki budowlanej i stolarnie, betonowych prefabrykatów, składy materiałów budowlanych, skład acetylenu, kuźnia i warsztaty obróbki metalu, usługi przewozowe - branże ulegały zmianie). W pobliżu, po wschodniej stronie ul. Wodnej, mniej więcej na wysokości wylotu Żeglarskiej działała odlewnia.
W śródmieściu, w rejonie współczesnej ul. Osiedlowej, znajdowała się fabryka papy dachowej, a w kwartale Kościuszki - Kopernika - Krótka - Gorzowska browar Felixa Graula.
Fot. Browar Graula
Przy ul. Gorzowskiej, w sąsiedztwie terenu MZK działała wytwórnia sprzętu pożarniczego Gustava Ewalda. W rejonie dzisiejszego hipermarketu Lidl znajdował się mały skład artykułów chemicznych wraz pralnią i farbiarnią. Przy dworcu towarowym znajdowały się składy opału (drewno, brykiety, węgiel kamienny, antracyt, koks). W widłach ul. Jagiellońskiej i Orła Białego działała mała fabryka maszyn (wytwórnia kotłów, kuźnia miedzi itp.).
Kilka fabryk skupiło się na północno-wschodnim skraju miasta po obu stronach ul. Gorzowskiej. Największą była fabryka Wagenera (po bankructwie w okresie wielkiego kryzysu ukonstytuowała się ponownie jako Oderhütte) rozlokowana w długim pasie po wschodniej stronie ul. Sienkiewicza i obejmująca zakład budowy maszyn, odlewnię żelaza, kuźnię kotłów, odlewnię miedzi i mosiądzu.
Fot. Fabryka Wagenera
Po zachodniej stornie tej ulicy znajdował się pierwotnie browar Richtera, z własnym młynem parowym (który przed kilku laty spłonął) i składami. W okresie międzywojennym nie warzono już na miejscu piwa, a gospodarująca tutaj spółka z o. o. Küstriner Mühlen- und Handelsgesellschaft oprócz świadczenia usług młynarskich handlowała płodami rolnymi, półproduktami spożywczymi, węglem i nawozami. Przy ul. Targowej znajdowały się wytwórnia i skład materiałów budowlanych, ponadto smolarnia (Küstriner Teerwerke G.m.B.H). Przy ul. Wojska Polskiego znalazła miejsce wytwórnia ram (obrazów, zdjęć itp.).
Dalej w kierunku Gorzowa, po prawej stronie ulicy, mniej więcej na wysokości współczesnych ogródków działkowych działała fabryka mebli.
W rejonie Osiedla Leśnego powstał w latach 30-tych komplet składów wojskowych oraz wielki skład i przemysłowa piekarnia komiśniaka (obecnie "Bagietka") Wojskowego Zarządu Prowiantowego. Po lewej stronie ul. Sportowej, na terenie współcześnie zajmowanym przez ogródki działkowe znajdowała się tłocznia i emaliernia wyrobów metalowych (Ostdeutsche Stanz- und Emaillierwerke A.G.), zlikwidowana jednak jeszcze w okresie międzywojennym.
Fot. Tłocznia i emaliernia wyrobów metalowych
Najsłabiej rozpoznane są inwestycje przemysłowe z okresu bezpośrednio poprzedzającego II wojnę światową. Najprawdopodobniej w tym okresie zagospodarowano teren po obu stronach ul. Jana Pawła II, począwszy mniej więcej od ujścia ul. Kwiatowej po skraj lasu na południe od szpitala. Między linią kolejową a ul. Jana Pawła II powstało tutaj kilka bocznic kolejowych i składów (w tym przede wszystkim drewna), po lewej stronie ulicy zaś jakaś fabryczka, być może tartak lub coś w tym rodzaju. Podobnie nie znamy przeznaczenia zespołu dużych zbiorników (paliwa, spirytusu?), których pozostałości w postaci obszernych wykopów znaleźć można między ul. Cmentarną a linią kolejową na Szczecin.
Na lewym brzegu Odry, a więc w bezpośrednim sąsiedztwie miasta, znajdowała się fabryka słodu oraz miejska rzeźnia.
Fot. Fabryka słodu
Ze współczesnego punktu widzenia znacznym obciążeniem dla środowiska były instalacje kolejowe, w szczególności lokomotywownie, warsztaty i składy skupione na północ od dworca osobowego, oraz bocznice i składy dworca towarowego.
Warto pamiętać że na skraju Drzewic, na terenie między ul. Szumiłowską, Nową i Namyślińską zlokalizowane były niegdyś składy amunicji twierdzy, w okresie I wojny światowej zaś mała jej wytwórnia.
