Powstanie gminy żydowskiej w Kostrzynie należy datować na lata '40 XIX wieku. Początkowo nie była to liczna grupa, która liczyła w roku 1835 zaledwie 88 członków. Aż do roku 1883 funkcję rabina pełnił Leon Golde, który był także nauczycielem i kantorem żydowskiej szkoły na Krótkim Przedmieściu. W tamtym okresie nabożeństwa odbywały się w domach prywatnych, co wobec rosnącej liczby Żydów w Kostrzynie stawało się problemem (w roku 1880 było ich już ponad 200). Pod okiem rabina Willnera została wzniesiona pierwsza synagoga. Powstała ona przy Zaułku Piekarskim pod numerem 8. Jedyne zdjęcie tego niewielkiego budynku wzniesionego na planie kwadratu jakie posiadamy prezentujemy poniżej.

Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów w Kostrzynie na początku lat 30' XX wieku rozpoczęły się prześladowania Żydów, choć wiele dużych sklepów i zakładów należało właśnie do nich. Wybijane były szyby w budynkach należących do kostrzynian narodowości żydowskiej, bojkotowano zakupy w ich sklepach. Jak donosi "Gemeindeblatt der Zürcher Jüdischen Gemeinde" z 6 października 1934 roku: "na wskutek prac przy wysadzaniu Wysokiego Kawalera ("Bastion Książę" - przyp. MTK) zostały uszkodzone fundamenty synagogi. Po jej zamknięciu przez policję budowlaną nabożeństwa ponownie odprawiane były w domach." W tej atmosferze gmina żydowska nabyła parcelę przy Stüpnagelstraße pod numerem 10 (obecnie ulica Kościuszki, w jej miejscu stoi budynek mieszkalny). Została wybudowana na niej "Synagoga nowomiejska", do której budowy użyto cegieł ze starego budynku. Nowa świątynia została poświęcona 6 października 1934 roku. Jej zdjęcie zamieszczamy dzięki uprzejmości autora strony www.cuestrin.de

Jeżeli zaś chodzi o cmentarz, powstał on nieopodal lokalizacji nowej synagogi w roku 1827 (obecnie skrzyżowanie ulicy Kopernika i Mickiewicza). Wiadomo, że synagoga została spalona, jak wiele innych budynków należących do Żydów, podczas "Kryształowej Nocy" (9/10 listopada 1938 roku). Nie są znane natomiast dalsze losy cmentarza, wiadomo jedynie, że w roku 1939 w Kostrzynie było już tylko 24 Żydów, którzy zostali przewiezieni  do obozu Sachsenhausen. Tym samym gmina żydowska w Kostrzynie przestała istnieć. Jak ustaliliśmy, po wojnie trójkątny teren kirkuta był zarośnięty roślinnością, jednakże znajdowały się na nim nagrobki żydowskie (maceby). W dobrym stanie był także otaczający go mur, zachowana była także brama wjazdowa. W latach 60' XX wieku zostało utworzone w części cmentarza złomowisko i od tego momentu kirkut popadał w coraz większą ruinę.

W roku 1997 MSWiA w porozumieniu z Gminami Żydowskimi w Polsce dokonało próby uporządkowania zagadnień mienia żydowskiego, w tym terenu dawnych kirkutów. Została utworzona Komisja Regulacyjna ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Zgodnie z nowymi przepisami niezależnie od właściciela terenu obszary dawnych cmentarzy żydowskich stały się nienaruszalne. W praktyce oznaczało to, że bez zgody odpowiedniej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej nie można było takiego terenu przekształcić np. w teren zielony, o co starają się władze miasta Kostrzyn nad Odrą. Kwestia z punktu widzenia judaizmu jest prosta, ponieważ kirkut, niezależnie od stanu w jakim się znajduje, jest "terenem nietykalnym" ze względu na spoczywające w ziemi szczątki ludzkie. Obecnie na terenie dawnego cmentarza żydowskiego w Kostrzynie znajdują się jedynie pozostałości murów, nie ma żadnych nagrobków, czy innych śladów wskazujących na obecność w tym miejscu cmentarza.

Bibliografia:
1. red. J.Marczewski "Kostrzyn nad Odrą. Dzieje dawne i nowe"
2. Józef Piątkowski - "Spacer po Starym Kostrzynie"
3. archiwum Pana Klausa Thiela
4. portal internetowy www.cuestrin.de
5. portal Wirtualny Sztetl
Dziękujemy Komisji Rabinicznej, Fundacji Ochrony Mienia Żydowskiego oraz Gminom Wyznanania Żydowskiego za pomoc w opracowaniu materiału.