Nadzór saperski
W międzyczasie rozpoczął się nadzór saperski (ryc. 3). Saperzy z użyciem wykrywaczy metali przeszukali nabrzeża fosy (ryc. 4) oraz w miarę możliwości również samą fosę (ryc. 5, 6). W wyniku ich działalności odkryto bardzo dużą ilość niewybuchów z czasów II wojny światowej (ryc. 7).
Saperzy podczas swoich prac pozyskali także imponujący zbiór nie niebezpiecznych elementów uzbrojenia (kilkadziesiąt sztuk), wśród nich należy wymienić: karabin, lotki od moździerzy, rury od pancerfaustów, czy też łuski od pocisków (ryc. 8). Przedmioty te trafiły do Muzeum Twierdzy Kostrzyn. Obecnie większość z nich eksponowana jest w stanie odkrycia, czyli niekonserwowane, na wystawie w kazamatach Bastionu Filip.
Podczas nadzoru saperskiego ujawniono znaczną ilość złomu żelaznego (garnki, patelnie, żelazne elementy konstrukcyjne, beczki itp.) oraz śmieci: całe i potłuczone butelki, buty, łańcuchy itp. (ryc. 9) Ponadto fosa zanieczyszczona była również cegłami, płytami kamiennymi, powalonymi drzewami i śmieciami współczesnymi (ryc. 10). Można więc przypuszczać, iż od momentu kiedy przestała już pełnić swe funkcję obronne, czyli od końca XIX wieku/początków XX wieku, wykorzystywano ją jako śmietnik. Odpady występowały we wszystkich sektorach fosy, lecz największe ich nagromadzenie zarejestrowano w okolicach mostu fortecznego oraz bezpośrednio pod nim.
Relikty mostu drewnianego
Po zakończeniu nadzoru saperskiego można było przystąpić do robót związanych z oczyszczaniem fosy, a więc i nadzoru archeologicznego. Pierwsze dni badań przyniosły odkrycie reliktów przeprawy mostowej. Zarejestrowane pozostałości mostu czytelne były jako trzy rzędy pali wbite w dno obecnej fosy (ryc. 11). Oddalone są one od siebie o około 1 m – 1,3 m, a średnica każdego pala wynosi około 0,3 m. Ponadto w partii środkowej omawianego obiektu odkryto duże nagromadzenie pali, wbitych jeden obok drugiego (ryc. 12). Może to oznaczać, iż odkryto relikty mostu zwodzonego (z jednym przęsłem ruchomym), bądź miejsce na budkę strażnika pilnującego przeprawy przez fosę. Pewnym jest natomiast, iż most ten nie występuje na znanych nam rycinach i w dokumentach twierdzy. Na podstawie jego orientacji względem Bramy Chyżańskiej oraz obecnego mostu fortecznego można przypuszczać, że powstał on przed rokiem 1888 (wtedy przebudowano Bramę Chyżańską i oddano do użytku obecny most forteczny).
Z pali tworzących konstrukcję mostu pobrano próbki do badań dendrochronologicznych. Niestety stan zachowania słojów uniemożliwił określenie chronologii odkrytego mostu. Wiemy natomiast, iż do budowy użyto pali z drewna sosnowego.
Pozostałe obiekty
Podczas nadzoru archeologiczne udało się zarejestrować pale szalujące Bastion Filip (ryc. 13, 14). Pełniły one funkcje ochronne, tj. chroniły ściany i fundamenty Bastionu przed naporem wody, a zimą przed krą lodową. Pobrano z nich próbki do datowania dendrochronologicznego (ryc. 15). Ich wyniki wskazują, że pale te często wymieniano. Ostatnia taka naprawa miała miejsce na przełomie lat 1792/1793.
Ponadto odkryto relikty dawnej grodzy (ryc. 16). Czytelne były one jako konstrukcja z cegieł, kamieni i desek drewnianych. Niestety wysoki poziom wody nie pozwolił na dokładne jej zadokumentowanie. Na podstawie cegieł pozyskanych z omawianej budowli udało się ustalić, iż budowla ta powstała co najmniej w poł. XVIII w. Od odkrytej grodzy w głąb fosy, prowadził ograniczony palami obiekt o szerokości około 1 m (ryc. 17). Jego zadaniem było odprowadzanie – regulacja poziomu wody z fosy do Odry, bądź w odwrotną stronę. Ograniczenie tej przestrzeni palami zapobiegało spływaniu do niej zanieczyszczeń i zapewne ułatwiało regularne jej oczyszczanie. W ogóle do XX wieku fosa była regularnie czyszczona z wszelkich namulisk czy też śmieci. Tym faktem należy również tłumaczyć tak małą liczbę znalezisk archeologicznych z oczyszczanego fragmentu fosy. W trakcie pogłębiania fosy, na jej dnie, natrafiono na żeliwne rury wodociągowe doprowadzające wodę z Odry do zbiorników po drugiej stronie fosy, a stamtąd na Stare Miasto (ryc. 18).
Zabytki ruchome z fosy
Podczas półrocznych prac archeologicznych dokonano kilku interesujących odkryć. Do takich niewątpliwie należy cmentarzysko ludności kultury łużyckiej zarejestrowane na Rawelinie August Wilhelm (wyniki badań omówiono tutaj).
Ponadto podczas nadzoru archeologicznego pozyskano szereg przedmiotów codziennego użytku. Z archeologicznego punktu widzenia najbardziej interesująco przedstawiają się fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej odkryte w wykopie przy obecnym moście fortecznym (ryc. 19). Pozyskano stamtąd 10 fragmentów ceramiki (z czego 4 zdobione są narzędziem grzebykowatym) oraz fragment osełki kamiennej zdobionej dołkami.
Wśród pozostałych znalezisk wyróżnić należy butelki szklane i kamionkowe, kapsle porcelanowe z kostrzyńskich browarów: m.in. Felixa Graula czy Carla Herwartha, klucze, figurki gliniane, itp. W trakcie badań przy użyciu wykrywacza metali odkryto kilka monet, wśród których wyróżnić należy dwa bilony wybite za panowania Fryderyka II Wilhelma o nominale 3 fenigi (1752) oraz 3 fenigi (1742). Przy pomocy tego sprzętu udało się znaleźć również kule armatnią o kalibrze 5 funtów.
Z kolei z fosy przy Bastionie Filip pozyskano trzy granaty armatnie kaliber 25 funtów (ryc. 20). Są one o tyle ciekawe, iż wszystkie trzy posiadają czop drewniany i fragmenty zachowanego lontu. Omawiane granaty odkrył saper Pan Andrzej Mokrzycki. Znalazł on również na Bastionie Brandenburgia dwa granaty armatnie kaliber 12 funtów. Większość kul i grantów armatnich prezentowana jest na wystawie w Bastionie Filip.
